ارگ تبریز

آدرس : تبریز- خیابان امام خمینی (ره)

«ارگ تبریز» معروف به ارگ «علیشاه» در مرکز شهر تبریز واقع شده است. بنای تاریخی که در حدود هفتصد سال قدمت دارد و معماری آن به سبک آذری و معمار آن استاد «فلکی تبریز» است. فضای پیرامون آن برای برگزاری نماز جمعه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این مجموعه تاریخی در برگیرنده مدرسه، مسجد و خانقاه است که در زمان «تاج الدین علیشاه جیلانی» از امرای گورکانیان در قرن هشتم هجری ساخته شده است به نوشته جهانگردان تاریخی، تنها بنای شهر تبریز بوده که از دور دست دیده می‌شده است. در ساخت این بنا ساروج و مصالح ساختمانی بادوام به کار رفته است، زلزله ویرانگر تبریز در قرن دهم که شهر تبریز را با همه بناهای تاریخی اش ویران کرد، بخش اعظم این مجموعه را نیز فرو ریخت.

اکنون دیوارهای بزرگ و محراب بلند شبستان جنوبی مسجد موید آبادانی آن بوده و دیوارهای موجود تشکیل دهنده ایوان تاق پوش و حمال تاقی استوانه ای بزرگی بوده که از عناصر اصلی مسجد محسوب می‌شود. قسمت جنوبی این بنا دارای طاقی بزرگ بوده که فرو ریخته است. عرض این بنا 30 متر و ارتفاع آن 26 متر است. عرض دیوارها 10 متر و داخل آنها مرکب از دو دیوار عریض است که توسط طاق هایی به هم متصل شده است.

در سال‌های قبل از انقلاب تبدیل به باغ ملی و گردشگاه عمومی شده بود و اکنون مصلی شهر تبریز است. در زمان مشروطیت و قیام مردم تبریز، این بنای تاریخی باز هم سنگر مبارزان مشروطه خواه و نیروهای ستارخان و باقرخان قرار گرفت و در برابر شلیک توپ‌خانه محمدعلی شاه قاجار ایستاد. یادگار مبارزه آزادی خواهان با استبداد در جای گلوله‌های توپ بر دیوارهای ارگ هنوز پا برجاست.

این بنا در سال 1310 توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره 170 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

ارگ جدید بم

آدرس : کرمان. 10 کیلومتری شرق شهرستان بم (جاده بم- زاهدان

منطقه «ارگ جدید بم» در بهمن ماه 1376 تاسیس شد.  جمله شیک‌ترین و مدرن‌ترین مجموعه‌های تفریحی توریستی در جنوب شرق کشور است، ظرفیت زیادی را برای پذیرش توریست‌های داخلی داراست و شامل امکانات تفریحی برای گردشگران است. اغلب تصوری که از شهر بم وجود دارد کویری خشک و زلزله زده است اما همین منطقه باغ هایی به مساحت چندیی کیلومتر داشته و به ویژه آنکه منطقه مورد نظر خوشبختانه از آسیب زلزله در امان بود و اکنون از بهترین قطب‌های گردشگری محسوب می‌شود. اما آنچه که قابل ذکر است امکاناتی است که در دل این منطقه جای گرفته است و باعث متمایز شدن آن نسبت به نقاط دیگر شده و حتی بسیاری آن را قابل مقایسه با زیبایی مجموعه امکانات تفریحی در شمال تهران می‌دانند.

هتل‌های شیک و زیبا و واحدهای اقامتی و کافه تریاها و باغ‌های شیک و زیبا جذابیت منطقه را دوچندان کرده است. امکانات ورزشی از جمله دریاچه‌های بزرگ تفریحی، آمفی تئاترها، استخرهای سرپوشیده و روباز، پیست سوارکاری و دوچرخه سواری، رستوران‌ها و فضای سبز و ... می‌باشد.همه ساله در منطقه ویژه ارگ جدید بم برای سپاس گزاری به درگاه خداوند، جشن بزرگ خرما برگزار می‌شود. همچنین در ایام نوروز جشن‌های زیبایی در ارگ جدید جریان دارد. معمولا هنرمندان در این جشن شکرت می‌کنند و این جشن‌ها اغلب تا پاسی از شب ادامه دارد.

ارگ راین

یکی از باشکوه‌ترین آثار تاریخی استان کرمان ارگ زیبای و منحصر به فرد راین میباشد که در شهر تاریخی راین در  فاصله 100 کیلومتری جنوب کرمان و بر دامنه کوه هزار ، چهارمین  رشته کوه مرتفع ایران و مرتفع‌ترین قله جنوب کشور قراردارد.

این بنای تاریخی یکی از بزرگ‌‌ترین و مهمترین بناهای خشتی جهان است. ارگ راین در جنوب غربی شهر کنونی راین در استان کرمان ایران قرار دارد.

ارگ راین با مساحتی بیش از بیست و دو هزار مترمربع نشسته بر تارک تاریخ، میراث ارزشمند و ثروت فرهنگی تاریخی  که سالیانه میزبان هزاران گردشگر داخلی و خارجی ست و دومین بنای خشتی بزرگ جهان بعد از ارگ بم است. 

این بنای خشتی تا حدودی به ارگ تاریخی بم شبیه است و بر بالای تپه ای قرار دارد. این قلعه تا 150 سال پیش، قابل سکونت بوده است.

شهر راین با قدمت و تمدن کهن در زمان ساسانیان بواسطه قرار گرفتن در بزرگراه غرب به شرق و راه کرمان به جیرفت و بندرعباس موقعیتی مناسب داشته و یکی از مراکز داد و ستد کالا و همچنین بافت پارچه‌های ارزشمندی بوده است که حتی به مناطق دور مانند مصر نیز صادر می‌شد.

ارگ راین پس از تخریب ارگ بم بر اثر زلزله این شهر بیش از گذشته مورد توجه گردشگران خارجی و داخلی قرار گرفته است.

پلان این بنای زیبای خشتی تقریبا مربع شکل است و چندین برج در اطراف آن ساخته شده است.

حصاری که در اطراف این ارگ کشیده شده است بیش از 10 متر ارتفاع دارد و تنها ورودی ارگ از قسمت شرقی آن است که با سر دری بزرگ به محوطه داخلی راه دارد.

درون ارگ راین نیز عناصرى چون بازار، اصطبل‌هاى زمستانى و تابستانى، زورخانه، اعیان نشین و عام نشین وجود دارد. ارگ راین که یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی کهن راین است، گفته می‌شود قدمت آن به دوره ساسانیان می‌رسد.

قلعه راین یکی از مهم‌‌ترین آثار تاریخی کهن راین است و بر موجودیت راین قبل از اسلام مهر تأیید می‌زند. این بنای خشتی مدرک گویایی است که گفته می‌شود قدمت و سابقه این دیار را به دوره ساسانیان می‌رساند .

در تاریخ کرمان، از قلعه راین در قرن اول هجری قمری نام برده شده است. قلعه هایی با قدمت و سابقه بیشتر در این محل وجود داشته که بر اثر حوادث طبیعی از بین رفته اند. ارگ راین یک از دژهای فرمانروایی میرزا حسین خان(راینی) بوده که در زمان نادر شاه افشار و پسر او محمد علی خان در زمان زندیه بوده است.

این ارگ پس از سرنگونی زندیه به دست آغا محمد خان قاجار جای زندگی نوادگان میرزا حسین خان نامی به میرحسینی بوده که هنوز گروهی از آنان در این شهر و بیشترشان در شهر کرمان هستند.

فرمانروایی پدر و پسر در این ولایت نشان از رخنه و محبوبیت آنان در این سرزمین دارد. تا آنجا که این ارگ در بسیاری از منابع با نام ارگ میرزا حسین خان نامیده شده است.

این ارگ تا 150 سال پیش، قابل سکونت بوده و مرمت آن از سال 1374 آغاز شده و قسمت‌های بازار، حاکم نشین، چهارانبار، آتشکده (زورخانه) و خانه اعیانی مباشر بازسازی شده‌اند.

این منطقه در گذشته یکی از مراکز ساخت صنایع دفاعی مانند شمشیر و تفنگ نیز بوده است. همچنین ارگ تاریخی راین، زمانی شهری بزرگ و آباد با دژ محکم بوده است، که در آن محل زندگی مشاغل مختلف اجتماعی در این ارگ از هم جدا هستند؛ به طوری که می‌توان به محله زندگی پیشه‌وران، تجار، کشاورزان، نزدیکان حکومتی و موبدان اشاره کرد، که هرکدام نشان دهنده وجود طبقات اجتماعی مختلف در جامعه شهری آن زمان بوده است.

در قسمت ارگ حکومتی خانه اعیان و خوش نشینان واقع شده است، از نحوه ساخت و معماری و مصالح به کار رفته بین این قسمت با قسمت عامه نشین تفاوت محسوسی وجود دارد.

ارگ راین شامل مکتبخانه، بارانداز، سرباز خانه، ساختمان قرنطینه و مسجد یا انبار بوده است و از چند سو برج‌های دیده بانی براطراف و اکناف این قلعه تسلط داشته‌اند به گونه‌ای که از این قلعه به ارگی تسخیر ناپذیر یاد می‌کنند.

یکی از قسمت‌های دیدنی این ارگ قسمت نگهبانی است که نزدیک در ورودی قرار گرفته و از بالا با یک سوراخ مربع شکل به پایین دید دارد و در زمان قدیم نگهبانان ورود و خروج افراد را از نقطه، کنترل و محافظت می‌کردند. در هنگام جنگ نیز از این قسمت بر سر دشمن آب جوشان یا آتش ریخته می‌شد.

این ارگ زیبا در گذشته محل داد و ستد کاروان‌های تجاری بوده که از این مسیر بین جنوب و شمال استان و دیگر قسمت‌ها تردد می‌کرده‌اند، البته ارگ راین در کنار خود قلعه‌های دیگری داشته است که طی گذشت سالیان دراز برخی از قلعه‌های اطراف آن از بین رفته‌اند.

ارگ راین فقط از خشت خام ساخته شده است. نقشه قلعه تقریباً مربع شکل و با چندین برج در اطراف مزین شده است . دور تا دور قلعه را حصاری در برگرفته که ارتفاع آن بیش از ده متر است . تنها ورودی قلعه از جبهه شرقی است که با سر در بزرگ و باشکوه به محوطه داخلی راه دارد. تنها ورودی قلعه از جبهه شرقی است که با سر در بزرگ و باشکوه به محوطه داخلی راه دارد . قلعه ، عناصری چون بازار ،  اصطبل ( تابستانی و زمستانی ) زورخانه (آتشکده) ، حاکم نشین و محل عامه نشین دارد. مرمت و بازسازی ارگ راین کرمان از سال 1374 خورشیدی آغاز شده است.

قسمت‌های مختلف این ارگ با پله‌های جالب و بعضا مدور از هم جدا می‌شود، بخش‌هایی از این قلعه قدیمی در اثر گذشت زمان فرو ریخته است.

کوچه‌های تو در تو و بازار ارگ از دیگر قسمت‌های دیدنی ارگ هستند و به اتاق‌ها و حجره هایی ختم می‌شوند که گذشت زمان بر آنها تاثیرات نسبتا محسوسی گذاشته است، کمرنگ شدن نقوش برخی از دیواره‌ها از جمله این تاثیرات، بر اثر گذشت زمان است.

ارگ گوگد

در 5 کیلومتری جاده گلپایگان به تهران و در شهر گوگد،یکی از قدیمی‌ترین و دیدنی‌ترین بناهای این سرزمین قرار گرفته است بنائی موسوم به "ارگ گوگد".

تاریخ و زمان ساخت این بنا را به چهار قرن پیش نسبت می‌دهند. واژه گوگد به معنی "گاو بزرگ" ترجمه شده است. این ارگ دومین بنای خشت و گل ایران از نظر وسعت و بزرگی می‌باشد که در حال حاضر از آن به عنوان مهمانسرای سنتی استفاده می‌شود.

تنها سند مکتوبی که از این بنا موجود است حدود 130 سال پیش ثبت گردیده است که نشان می‌دهد نصف بنای ارگ توسط شخصی به نام "علیخان بختیاری"به عنوان مهریه به همسرش واگذار شده است.

ارگ گوگد در مسیر جاده ابریشم قرار گرفته و در ساختمان آن وجود طبقات پائین و بالا نشانگر نظام طبقاتی در اجتماع آن روزگار می‌باشد به این صورت که استر و استربان در طبقه پائین و بازرگانان و افراد شاخص در طبقه بالا مسکن می‌گزیدند.

از این دژ در زمانهای صلح به عنوان کاروانسرا و در زمان جنگ یا حمله اشرار به عنوان دژ نظامی استفاده می‌شده است.سوراخ هائی روی دیوارهای مرتفع وجود دارد که از آن به عنوان سیستم امنیتی هشداردهنده استفاده می‌گردیده به این صورت که کبوترها را در این سوراخها اسکان می‌داده اند که شب هنگام با بیقراری و سر و صدای این کبوتران،متوجه ورود مهاجمین توسط قلاب و یا نردبان می‌شدند.

در ساختمان ارگ وجود زیر بنا در اطراف و فضای باز در وسط ، همچنین وجود طبقات پایین و بالا نشان از معماری کاروانسرایی دارد .

این فضاها پس از بازسازی هم اینک بعنوان مهمانسرا با امکانات مدرن شامل سوئیت‌های زیبا با امکانات مناسب مورد استفاده قرار میگیرد .

فضای حیاط ارگ با انواع درختان تزئین گشته است که خستگی را از تن مهمانانش رفع کند ضمن این که حوض وسط حیاط ارگ که با کاشی‌های فیروز‌های تزئین شده است زیبائی حیاط را چندین برابر می‌کند.همچنین در این دژ چاهی عمیق حفر شده است که در زمان‌های محاصره وظیفه تامین آب ساکنان داخل ارگ رو بر عهده داشته.

قلعه گوگد مربوط به دوره زند - دوره قاجار است و در گلپایگان، خیابان آیت الله گلپایگانی، کوچه قلعه واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۵۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

ارگ انار

ارگ باشکوه انار که در واقع شناسنامه و هویت این شهر است، در مرکز شهر و بر فراز تپه‌ای قرار گرفته، متعلق به دوره ساسانیان است و نشانگر این است که این ارگ یک مرکز حکومتی محلی در زمان ساسانیان و حتی پیش از آن بوده است.

ارگ انار از ساختمان‌های یک طبقه و دو طبقه تشکیل شده است. فضاهای یک طبقه که عمدتاً در حاشیه قرار گرفته‌اند، دارای کاربری خدماتی و مسکونی بوده‌اند. این ساختمان‌ها که در واقع بخش عامه‌نشین ارگ محسوب می‌شوند شامل فضاهای خدماتی نظیر اصطبل‌ها، طویله‌ها و … و همچنین محل سکونت طبقات خاص اجتماعی و خدم و حشم بوده است.

بناهای دو طبقه نیز در مرکز ارگ قرار گرفته‌اند که مقر حکومتی و مرکز سیاسی بوده و کاوش‌های باستان‌شناسی می‌تواند به شناخت جزییات این ارگ کمک کند.

ارگ انار در دوره‌های پس از ساسانیان نیز مورد بازسازی و استفاده قرار گرفته است از جمله در زمان صفویان. متاسفانه در اوایل انقلاب بخشی از ساختمان‌های داخلی ارگ انار توسط فردی تخریب شد.

ارگ انار در ۱۱ بهمن ۱۳۸۹ با شماره ۳۰۳۴۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

ارگ انار که مردم بومی به آن قلعه می‌گویند در کنار پارک جدید این شهر قرار گرفته است. این قلعه ساسانی به علت عدم رسیدگی در حال فراموشی و ویرانی است. ساخت و سازهای غیر مجاز، اسکان کارتن خوابها و عدم اختصاص اعتبار لازم برای بهسازی و تحقیق بیشتر باستان شناسان،  قلعه 11هزار متر مربعی انار را به سمت نابودی کشانده است.

قلعه ارگ انار آخرین اثر ثبتی شهر انار است که در مرکز شهر انار واقع شده است.

ارگ بهارستان

ارگ بهارستان از نظر تزئینات نمای خارجی و فضای‌های داخلی ارگ آجری جزو بناهای تاریخی منحصر بفرد محسوب می‌شود.

این ارگ تاریخی باشکوه از نمادهای تاریخ ماندگار و شکوهمند استان خراسان جنوبی با وجود پیشینه تاریخی اکنون حال و روز خوشی ندارد.

این بنای با ارزش تاریخی با نمایی زیبا و سترگ و ساختاری ظریف و چشم نواز توجه هر رهگذر و پژوهشگری را به خود جلب می‌کند.

ارگ بهارستان که در بیرجند به باغ زرشکی نیز شهرت دارد از آثار تاریخی دوره افشاریه به حساب می‌آید که در سالهای 1205 و 1206 هجری قمری ساخته شده است.

بنای تاریخی ارگ بهارستان یکی از بزرگترین و باشکوه‌ترین باغ‌های ایرانی بوده که متاسفانه سال‌ها قبل از شناسایی و ثبت آن در فهرست آثار ملی بخش گسترده‌ای از آن توسط نهادهای مختلف دولتی و نیمه دولتی مجزا شد و آنچه از این باغ باشکوه باقی مانده کوشکی نیمه ویران و فضاهای مخروبه است.

وجود مصالح ساختمانی از جمله آجر و سنگ در محوطه این بنای تاریخی نشانگر تداوم اقدام‌های استحکام بخشی و مرمتی در این بنا توسط میراث فرهنگی است.

در این بنای تاریخی دو خانوار از دوران قبل از انقلاب اسلامی سکونت دارند که مسئولیت سرایداری را برای این بنای تاریخی بر عهده دارند.

نمای خارجی این بخش دارای تزیینات آجرکاری با زره‌های هندسی شبیه بناهای دوره زندیه شیراز است. بخش دوم قلعه دفاعی بنا است که دارای یک برج و حصار است این بخش که از خشت و گل ساخته شده است آسیب‌های زیادی بر اثر عوامل جوی بر آن وارد شده است.

سومین بخش حیاط اندرونی و اطاق‌های دور تا دور آن است پس از تاسیس مدرسه شوکتیه که مخصوص پسران بوده است. این بخش از ارگ به مدرسه دختران اختصاص می‌یابد و نام مدرسه نسوان را به خود می‌گیرد.

ارگ بهارستان در سال 1379 توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با شماره 3683 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

ارگ تهران

آدرس : ارگ تهران، از شمال به میدان و خیابان امام خمینی (ره)، از شرق به خیابان ناصر خسرو، از غرب به خیابان خیام و از جنوب به خیابان پانزده خرداد محدود می‌شود.

افغان‌ها پس از تصرف تهران در سمت شمال این محوطه پلی ساختند که در مقابل آن دروازه ای احداث شد که آن را ارگ نامیدند. ارگ تهران و برخی از ساختمان‌های درون آن ساخته دوران صفوی و زندیه است. این ارگ در زمان آغامحمدخان تقریباً در شمال تهران آن زمان قرار داشت و یک طرف آن به حصار شهر و طرف دیگرش متصل به شهر بود اما در سال‌های بعد و با توسعه شهر تهران و ایجاد خیابان‌های جدید، ارگ در نقطه مرکزی تهران قرار گرفت.

ارگ ، این محله قدیمی پایتخت، در گذشته ای نه چندان دور وسعت محدودی داشت. در حقیقت وسعت این محدوده از ابتدای شکل گیری، تا سال ۱۲۸۵ هجری قمری که میدان توپخانه جدید در اراضی شمالی تهران قدیم شکل گرفت، ثابت ماند و در این سال به واسطه ایجاد میدان توپخانه جدید و احداث خیابان شرقی _ غربی باغ شاه، اراضی محله ارگ در ضلع شمالی گسترش یافت و منطبق بر خیابان و میدان امام خمینی فعلی شد. این محدوده هم اکنون حدود 45 هکتار وسعت دارد.آثار پا بر جا از مجموعه تاریخی ارگ تهران، عمارت رادیو، کاخ دادگستری، قسمت اصلی کاخ دارایی، سر در قورخانه، ساختمان دارالفنون، ساختمان کلانتری ارگ، بانک ملی شعبه بازار، مسجد ارگ و ساختمان سابق وزارت کشور است.

این میدان وسیع که از دوره زندیه به جای مانده بود ، در زمان فتحعلی شاه «ارگ» نام گرفت. این میدان را سپس میدان شاه ، میدان توپخانه و باغ گلشن نامیدند و امروزه آن را به نام میدان پانزده خرداد می‌شناسند. در اطراف ارگ خیابان هایی نیز وجود داشت که مهمترین آنها خیابان ناصریه ( خیابان ناصرخسرو) به عنوان اولین خیابان تهران ، خیابان جباخانه ( خیابان بوذرجمهری – پانزده خرداد) ، خیابان جلیل آباد ( خیابان خیام) ، میدان توپخانه ( امام خمینی) و خیابان مریضخانه ( خیابان امام خمینی) بود.

میدان تاریخی ارگ تهران، اولین و قدیمی‌ترین میدان پایتخت بود. حوض آبی هم که در روزهای گذشته در این میدان تخریب شد، دست‌کم 140 سال پیش و در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار ساخته شده بود.

مجموعه تاریخی ارگ تهران، ده هزارمین اثر ثبت شده در فهرست آثار تاریخی کشور است که حافظه نیرومندی از گذشته تاریخی تهران محسوب می‌شود

نخستین تغییراتی که به واسطه شهرنشینی و توسعه شهری در محدوده ارگ تهران آغاز شد به نیمه دوم قرن سیزدهم هجری قمری باز می‌گردد. نخستین طرح سامان دهی بافت شهری تهران در این محدوده، با پر کردن خندق‌های اطراف آن و احداث خیابان‌های جدید آغاز شد و به تدریج سبک‌های جدید معماری در کاخ‌های اطراف ارگ رونق پیدا کرد و این محل که یادگار دوره صفویه است، تغییر شکل یافت. محله ارگ تهران حافظه تاریخی قوی برای ثبت رویدادهای گذشته ایران بوده است.

بر اساس مستندات تاریخی، دارالفنون نخستین مدرسه علوم جدید، در این محل تاسیس و نخستین پارک عمومی تهران نیز در این محدوده ساخته شد.

شمس العماره که زمانی مرتفع‌ترین ساختمان تهران بود، در محله ارگ استوار شد و نخستین موزه عمومی تهران و نیز تکیه دولت مهم‌ترین بنای مذهبی شهر نیز در این محدوده استقرار یافت. بر همین اساس ارگ تهران مهم‌ترین محله تهران قدیم محسوب می‌شد که مجموعه ای از دستگاه‌ها و ارگان‌های مهم دولتی را در خود جای داده بود.

بر اساس شواهد و مدارک تاریخی موجود، ارگ تهران نیز همانند سایر قلعه‌های شهری دارای تاسیسات دفاعی جداگانه ای بوده است، لبه‌های حصار و برج‌های اطراف ارگ تهران از معماری ویژه ای برخوردار بود و چنانچه از عکس‌های تاریخی بر می‌آید،

آن طور که از گفته ها، تصاویر و نقشه‌های تاریخی بر می‌آید ظاهراً سر در عمارت شمس العماره از داخل خیابان ناصریه (1305 ه.ق) را باید ظاهراً چهارمین راه ارتباطی با عرصه‌های پیرامون تصور کرد. این راه ارتباطی، رابطه مجموعه کاخ‌های سلطنتی و بافت مسکونی جنوب ارگ و تکیه دولت از داخل ارگ را با محله موسوم به حیاط شاهی و با بازار مروی و بازار کنار خندق در خارج از ارگ برقرار می‌کرد.

علاوه بر این چهار راه که راه‌های نفوذ ارگ به اطراف بود، به نظر می‌رسد راه‌های دیگری نیز به تدریج بر این تعداد افزوده شده باشد. وجود راهی به بیرون در قسمت جنوبی ارگ در انتهای کوچه تکیه دولت و راه دیگری در سمت غرب در انتهای خیابان در اندرون تا پیش از دهه 1280 ه.ق نیز احتمال دارد اما آنچه از نقشه‌ها مشخص است این راه‌ها نیز ارتباط ارگ را با عرصه پیرامون در این زمان (1309 ه.ق) برقرار می‌کرده اند. بنابراین می‌توان تصور کرد که پس از طرح‌های شهرسازی دهه 1280 ه.ق تاسیسات دفاعی ارگ بیشتر متوجه کاخ‌های سلطنتی می‌شده است.

حالا دیگر از این همه قدمت و تاریخ در محدوده ارگ تهران چیزی باقی نمانده و تنها آثار پا بر جا از مجموعه تاریخی ارگ تهران، عمارت رادیو، کاخ دادگستری، قسمت اصلی کاخ دارایی، سر در قورخانه، ساختمان دارالفنون، ساختمان کلانتری ارگ، بانک ملی شعبه بازار، مسجد ارگ و ساختمان سابق وزارت کشور است. این ساختمان‌ها هر چند در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از جمله میراث فرهنگی حفاظت شده تهران محسوب می‌شوند، اما هویت گذشته تهران قدیم رنگ باخته و حال و هوای ارگ قدیم تهران دگرگون شده است و به نظر می‌رسد تنها احیای این محدوده تاریخی به شکل گذشته آن می‌تواند بخشی از فضاهای هویت بخش پایتخت را دوباره زنده کند. امروزه اما از خیل خاطرات گذشته ارگ تهران، جز چند عکس، چند نام و تعداد محدودی ساختمان که در مجموعه کاخ گلستان قرار گرفته، ردی باقی نمانده است.

میدان ارگ، که از دوره زندیه به جاى مانده بود، در زمان فتحعلى‌شاه، ارگ نام گرفت. این میدان را سپس میدان شاه، میدان توپخانه و باغ گلشن نامیدند و امروزه آن را به نام میدان ۱۵ خرداد مى‌شناسند. در اطراف ارگ خیابان‌هایى نیز وجود داشت که

مهم‌ترین آنها خیابان ناصریه (خیابان ناصرخسرو) به عنوان اولین خیابان تهران، خیابان جباخانه (خیابان بوذر جمهری-پانزده خرداد)، خیابان جلیل‌آباد (خیابان خیام)، میدان توپخانه (امام خمینی) و خیابان مریضخانه (خیابان امام خمینی) بود.

ارگ کلاه فرنگى

ارگ کلاه فرنگى در استان خراسان جنوبی و شهر بیرجند یادمانی منحصر به فرد و یادگاری از اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجار می‌باشد که بین سالهای ۱۲۶۴ تا ۱۳۱۳ هجری قمری ساخته شده است و در حال حاضر این ارگ در محل استانداری خراسان جنوبی واقع است.
این بنا که امروزه با نام ارگ کلاه فرنگی شناخته می‌شود به نام‌های دیگری هم مشهور بوده اشت از جمله ارگ حسام الدوله . قصر بی بی عروس و ارگ سرکار.

ارگ کلاه فرنگى در گذشته به حسام الدوله معصوم خان خزیمه تعلق داشته که از حکام منطقه بود و ایشان آن را به فرماندارى بیرجند اهدا نمود. شکل اولیه این بنا شامل دو بادگیر در دوسو بوده است که در باز سازی‌های بعدی حذف گردیده است.

به لحاظ ویژگى معمارى آن از جمله بناهاى شاخص و جالب این شهرستان محسوب مى‏گردد. این بنا در شش طبقه و به شکل زیگورات ساخته شده و مصالح این ساختمان از گل، آجر، آهک و ساروچ مى‏باشد.

این ارگ به شکل شش ضلعى و در رأس به شکل مخروط و به رنگ سفید مى ‏باشد و چشم عابرین را از لحاظ زیبائى و طراحى خیره مى کند.

عمارت ارگ صرف نظر از فرم ویژه "زیگوارتی" و "شش اشکوبه" از چند بخش مهم تشکیل شده است. بخش هم کف بنا با داشتن کاملترین نقشه و فضاسازی، جایگاه ویژه‌ای در این بنا دارد. فضای ورودی ارگ جلوتر از طبقه هم کف ساخته شده و با چند قوس زیبا و چشمگیر طاقهایی را در آن بوجود آورده است.

سازمان میراث فرهنگى این بنا را به عنوان یک ساختمان قدیمى و ارزشمند به ثبت رسانده است. در مجاورت این ارگ در سنوات اخیر فرماندارى بیرجند ساخته شده است.