طرح جامع و تفصیلی چیست؟
طرحهای جامع، تفصیلی، و هادی در شمار طرحهای رایج شهری در ایرانند، اما طرحهای
دیگری نیز به صورت موردی برای برخی از شهرها تهیه میشوند که طرح جامع حمل و نقل
شهری، طرح آمادهسازی زمین و بافت قدیم از آن جملهاند.
1 – طرح جامع شهری ( طرح توسعه و عمران شهر و حوزه نفوذ)
تعریف: طبق بند 2 از ماده 1 قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و
شهرسازی و تعیین وظایف آن (مصوب 16 تیر 1353) طرح جامع چنین تعریف شده است:
«طرح جامع شهر عبارت از طرح بلند مدتی است که در آن نحوه استفاده از اراضی و
منطقهبندی مربوط به حوزههای مسکونی، صنعتی، بازرگانی، اداری و کشاورزی، تأسیسات و
تجهیزات و تسهیلات شهری و نیازهای عمومی شهری، خطوط کلی ارتباطی و محل مراکز و
انتهای خط (ترمینال) و فرودگاهها و بنادر و سطح لازم برای ایجاد تأسیسات و تجهیزات و
تسهیلات عمومی مناطق نوسازی، بهسازی و اولویتهای مربوط به آن تعیین میشود و ضوابط و
مقررات مربوط به کلیه موارد فوق و همچنین ضوابط مربوط به حفظ بنا و نمادهای تاریخی و
مناظر طبیعی، تهیه و تنظیم میگردد. طرح جامع شهر، بر حسب ضرورت، قابل تجدید نظر
خواهد بود.
در مأخذی دیگر درباره طرح جامع گفته شده: طرحی است برای بازنگری ساختار شهر، تبیین
گرایشهای توسعه و تعریف اهداف کلی رشد و ترقی جامعه که به منظور حفظ و ترویج و ارتقای
بهداشت، آموزش و رفاه عمومی، پیشنهادها و سیاستهایی ارائه نموده و در جهت اجرای آنها
استانداردها و ضوابطی تدوین مینماید. با توجه به تعاریف مذکور ویژگیهای اساسی طرح جامع
شهری را میتوان چنین برشمرد:
الف: طرح جامع، طرح کالبدی فضایی است که با بهرهگیری از تحولات اجتماعی، اقتصادی و
سیاسی جامعه به بهبود سازمان فضایی شهر و رفاه اجتماعی مردم میپردازد. به عبارت
دیگر هدف عمده طرحهای جامع، ایجاد نظم فضایی در شهر است.
ب: طرح جامع از نظر زمانی میان مدت و به لحاظ مقیاس برخورداری کلی است. این طرح
سیاستهای کلی توسعه شهر را تا ده سال تعیین میکند و اکنون بسیاری تلاش میکنند
این طرح را بیش از پیش به ابعاد اجرایی نزدیکتر کنند.
پ: در طرحهای جامع نه تنها خود شهر، بلکه منطقه آن نیز مورد توجه و مطالعه قرار میگیرد.
در این طرحها همچنین افزون بر سیستم کاربرد اراضی، شبکه ارتباطی و زیرساختها نیز از
لحاظ شناخت اجزا عناصر شهری مورد توجه قرار میگیرد.
ت: طرح جامع وسیلهای برای سهل کردن تصمیمگیری و سیاستگذاری است و نقش هدایتی
آن از جنبههای با ارزش طرح است. چنانکه میتواند با فراهم ساختن زمینه های بهبود نظم
فضایی شهر، اماکن تخصیص بهینه منابع را برای رشد و نموجامعه انسانی ساکن در آن مهیا
کند.
ث: تعیین احتیاجات و نیازهای جامعه شهری (در فضا و زمانی مشخص)، تعیین امکانات و
محدودیتهای منابع و تسهیلات موجود و تدوین راه حلها، اهداف، سیاستها و معیارها و ضوابط
کالبدی و فضایی از مهمترین مشخصههای عملی طرحهای جامع به شمار میروند. ویژگی
هدایتگری طرح جامع، تأکید دارد که هر نوع طرح دیگری در شهر باید با اصول طرح جامع
همان شهر مطابقت داشته باشد. از این رو، طرح جامع، طرح اصلی و عمده شهر محسوب
میشود.
الگوی طرح جامع در ایران بارها مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در مقطع انقلاب در
سالهای 1356 و 1359 طرحهای جامع با شدت هرچه بیشتر مورد اعتراض قرار گرفت. بر اثر
این ایرادها، بدون هیچ گونه تغییر در محتوا و روش طرحهای شهری، فقط نام «طرح جامع
شهری» به طرحهای توسعه و عمران و حوزه نفوذ تغییر کرد. سپس برای رو شدن مفاد این
طرح، در 1363 دستورالعمل سادهای به نام اساس طرح جامع از طرف وزارت مسکن و
شهرسازی برای تهیهکنندگان طرحها تنظیم شد. مفاد این شیوه نامه یا دستورالعمل نشانگر
دو محور است: سادهسازی مطالعات و توجه به جنبه فیزیکی طرح.
تغییری که در الگوی طرحهای جامع ایران پدید آمد تغییر نام طرح جامع تهران به طرح
ساماندهی است. در سال 1363 شورای نظارت بر گسترش شهر تهران بازنگری طرح جامع را
به وزارت مسکن و شهرسازی محول کرد و آن وزارتخانه برای رهایی از محدودیتهای قانونی
طرح جامع، این بازنگری را طرح ساماندهی نامید. مطالعات آن در سال 1366 آغاز گردید و تا
سال 1370 ادامه یافت و در سال 1371 به تصویب شورای عالی شهرسازی ایران رسید. طرح
ساماندهی تهران عینا ًمطابق الگوی طرح جامع تهیه شده است و روش آن نیز طبق روش
بررسی – تحلیل – طرح صورت گرفته است.
اکنون در نظام برنامهریزی کشور ایران، طرحهای جامع برای شهرهایی که بیش از 50 هزار نفر
جمعیت دارند، به مدیریت وزارت مسکن و شهرسازی و نظارت شورای عالی شهرسازی و
معماری ایران تهیه میشود.
محتوا: از آنجا که در تشخیص اساس طرح جامع موضوع ماده 5 قانون تأسیس شورای عالی
شهرسازی و معماری ایران، ابهامات و اشکالاتی وجود داشت، این شورا براساس تعاریفی که
در قانون تغییر نام وزارت آبادی و مسکن به وزارت مسکن وشهرسازی و تعیین وظایف آن (
مصوب 22/12/51) درج شده بود، دستورالعمل تشخیص اساس طرح جامع شهر را در تاریخ
23/12/63 تصویب کرد. طبق این دستورالعمل محتوای طرحهای جامع شهری، به دو بخش
تقسیم میشوند:
الف: محتوای نظری طرح جامع سرزمین (یا مبانی طرحهای جامع شهری)
ب: محتوای اصلی یا اساسی طرح جامع شهری.
شرح شیوه نامه یا دستورالعمل یادشده چنین است:
الف: کلیات محتوای نظری جامع سرزمین که در تهیه طرحهای جامع شهرها به عنوان مبنا به
کار میرود به قرار زیر است:
1- ضرورتها ی برنامههای افزایش جمعیت و توسعه
2- اولویتهای ملی و اقتصادی و زیست محیطی، بهرهوری سرزمین و محدودیتهای توسعه
ناشی از انها مثل کمبود آب به عنوان مهمترین عامل تعیین نوع بهرهوری
3- نقش و عملکرد اصلی شهر (در حال و آینده)، صنعتی، کشاورزی و خدماتی، جهانگردی،
مختلط و غیر و اهمیت آن در منطقه و کشور
4- برنامههای هماهنگ عمرانی بخشهای عمومی و خصوصی.
5- ضرورتها و مبانی دیگر.
ب: محتوای اصلی یا اسا سی طرح جامع
1- ساخت شهر(و توسعه):
1-1- مشخصات ساختی و کالبدی( مثل تمرکز، شعاعی، خطی، پیوسته و ناپیوسته و
غیره)
1-2- تعیین حوزه عملکردهای اصلی(کاربریهای مؤثر و عمده شهر)
1-3- خطوط کلی و نظام شبکه ارتباطی (و تسهیلات عمده شهری مثل خط آهن
شهری، فرودگاه و غیره).
1-4- نظام تقسیمات واحد شهری (مثل مناطق محلات و غیره)
2- جهات و حدود کلی توسعه و ظرفیت شهر:
2-1- احتمالات جمعیتی و ظرفیت جمعیت پذیری
2-2- منابع و محاسبات ظرفیت زیربناهای شهری
2-3- حدود کلی تراکم جمعیت شهر
2-4-محدوده استحفاظی یا حریم شهر
3-معیارها و ضوابط و مقررات:
3-1-سرانه مصارف مختلف و کاربری زمین
3-2- استقرار عملکردهای مختلف در داخل واحدهای تقسیمات شهری (مثل مناطق و
محلات و غیره)
3-3- چگونگی توزیع تراکم جمعیت
3-4- عناصر و بافتهای خاص و مناطق نوسازیو بهسازی
3-5- حفظ بنا و نماهای تاریخی و مناظر طبیعی
3-6- کلیات معماری و سیمای شهری، بافت و ساختمان با وتجه به سنن فرهنگی و
ویژگیهای اقلیمی
3-7- حفاظت محیط زیست
افزون بر این در تبصره دستورالعمل تشخیص اساس طرح جامع شهر مقرر شده در صورتی که
نیاز به توضیحات کلی و موردی بیشتر (درباره هریک از بندهای محتوای نظری یا محتوای اصلی
طرح جامع) باشد و به منظور راهنمایی کمیسیون ماده 5 و رفع ابهام و اشکال و اختلاف نظر،
موضوع تبصره ماده 7 قانون تأسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در صورتی که
خارج از چارچوب این دستورالعمل نباشد وزارت مسکن و شهرسازی میتواند رأساً اقدام نماید.
اهداف: طبق تعاریف ارائه شده در قانون نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و
شهرسازی، میتوان اهداف زیر را برای طرحهای جامع شهری برشمرد:
1-تهیه برنامه بلندمدت شهر
2- تعیین چگونگی استفاده از اراضی و منطقهبندی حوزههای مسکونی، صنعتی، بازرگانی،
اداری و کشاورزی و تأسیسات و تجهیزات و تسهیلات و نیازمندیهای عمومی شهری
3-تنظیم خطوط کلی ارتباطی و محل قرار گرفتن مراکز انتهای خط (ترمینال)، فرودگاهها،
بنادر و...
4-تأمین سطح مورد نیاز برای ایجاد تأسیسات و تجهیزات و تسهیلات عمومی مناطقف
نوسازی، بهسازی و تعیین اولویتهای آن
5-تدوین ضوابط و مقررات کالبدی و فضایی شهری
طبق آنچه گفته شد، هدف اصلی طرح جامع شهری، تنظیم سیاستهای توسعه شهر، بر
مبنای نیازهای جامعه شهری، و بر پایه امکانات وجود و بالقوه برای آن شهر است.
2 - طرح تفصیلی
تعریف: طرح تفصیلی در حقیقت، تنظیم برنامههای مفصل و انجام اقدامات جزء به جزء و
مناطق و محلات شهری طراحی آنهاست. در طرح تفصیلی، خدمات و فضاهای شهری با
مشخص کردن جزئیات تعیین میشود. با استفاده از این طرحها برنامههای مشخص بخش
عمومی را تعیین کرد و این برنامه ها را کم کم و برحسب اولیت در برنامهریزی اجرایی
شهرداری منعکس نمود. طرح تفصیلی باید تداوم داشته باشد. در بند 3 ماده یک تغییر نام
وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی مصوب 16/4/54 طرح تفصیلی چنین
بیان شده است: طرح تفصیلی عبارت از طرحی است براساس معیارها و ضوابط کلی و طرح
جامع شهر، نحوه استفاده از زمینهای شهری در سطح محلات مختلف شهر و موقعیت و
مساحت دقیق زمین برای هریک از آنها، وضع دقیق و تفصیلی شبکه عبور و مرور و میزان
تراکم جمعیت و تراکم ساختمانی در واحدهای شهری، اولویتهای مربوط به مناطق بهسازی،
نوسازی و توسعه حل مشکلات شهری و موقعیت کلیه وعمال مختلف شهری در آن تعیین
میشود و نقشهها و مشخصات مربوط به مالکیت براساس مدارک ثبتی، تهیه و تنظیم
میگردد. محتوای طرح تفصیلی با طرح جامع، در جزئیات تفاوت دارد. آنچه در طرح جامع به
طور کلی آمده در محتوای طرح تفصیلی با توجه به تعریفی که در قانون تغییر نام وزارت آبادانی
و مسکن شده، مشخص میگردد. این طرح براساس معیارها و ضوابط کلی طرح جامع،
چگونگی کاربری اراضی شهری در سطح محلات شهر، مساحت دقیق برای هریک از آنها،
صورت دقیق شبکه عبور و مرور و میزان تراکم جمعیت، تراکم در واحدهای شهری، اولویت
مربوط به مناطق بهسازی و نوسازی، مراحل مشکلات توسعه شهری و موقعیت کلیه عوامل
شهری را تعیین میکند. در واقع محتوای طرح تفصیلی عبارت است از نقشههای کاربری
اراضی، شبکههای ارتباطی، مساحتها، سرانهها، معیارها و ضوابط دقیق و اجرایی طرح جامع
شهر که پیش از تهیه طرح تفصیلی طرح شده است و به تصویب مراجع رسمی رسیده
است.
ضرورت: برای اینکه بتوان خطوط کلی طرح جامع را به طرحهای دقیق قابل اجرا تبدیل کرد، از
مکانیزم طرحهای تفصیلی استفاده می شود. زیرا طرحهای جامع، شامل مسائل و راهنماییها
و خط مشیهای کلی است . به جزئیات نمیپردازد. بنابراین طرح تفصیلی، متعاقب طرح
جامع شهری و به منظور اجرای برنامههای اجرایی تصویب شده، در این طرح صورت میگیرد.
طرح تفصیلی در حقیقت تنظیم برنامههای مفصل و انجام اقدامات جزء به جزء در مناطق و
محلات شهری و طراحی آنهاست.
به این ترتیب ماهیت غیر قابل اجرای طرحهای فرادست، تهیه طرحهای تفصیلی را ضروری
مینماید. زیرا طرح تفصیلی عرصهای است که در آن طرح جامع منصه عمل و اجرا نزدیکتر
میشود؛ وضعیت اراضی و مالکیت روشنتر شده، ساز و کار مدیریت شهری برای کنترل و
نظارت بر فضاهای شهری و کاربری اراضی تکمیل میگردد.
اهداف: براساس تعریفی که در قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن بیان شده و در
چارچوب اولویتهای تعیین شده در مناطق بهسازی و نوسازی و توسعه و حل مشکلات شهری
که از اصول کلی جامع هر شهر نشأت میگیرد، اهداف طرح تفصیلی به شرح زیر است:
تعیین دقیق چگونگی استفاده از زمینهای شهر تعیین موقعیت و مساحت هریک از آنها در
سطح محلات شهر. تعیین وضعیت دقیق و تفصیلی شبکههای ارتباطی عبور و مرور. تعیین
دقیق میزان تراکم جمعیت و تراکم ساختمانی در واحدهای شهری. به طور کلی منظور غایی
تهیه طرح تفصیلی، عملی کردن اصول و اهداف طرح جامع شهر و بهتر کردن ارتقای کیفیت
محیط، رفع کمبودها، ساماندهی محلات و افزایش توان نظارتی ساز و کار مدیریت شهری
است.
منبع:
برگرفته شده از وبسایت انجمن طرفداران توسعه بندرانزلی (http://anzalicity.ir )
سیستم دو نقشهای نقض ضوابط شهرسازی است/ وجود ۵ نوع مساحت در اسناد ساخت و ساز
مدیرکل دفتر سازمانهای مهندسی و تشکلهای حرفهای وزارت راه و شهرسازی با بیان اینکه سیستم دو نقشهای به معنای کنار گذاشته شدن ضوابط شهرسازی، ضوابط طرح جامع و تفصیلی و سندهای لازمالاجرای شهر است گفت: نقشههای طرح تفصیلی از سوی مالکان و مهندسان کنار گذاشته میشود.
تمام مصوبات طرح تفصیلی منطقه 22 تهران لغو شد/ پایان صدور مجوز یک طبقه اضافه در پایتخت
وزیر راه و شهرسازی گفت: در راستای طرح انضباط شهری، تمام مصوباتی که از سال 82 به بعد به طرح تفصیلی منطقه 22 اضافه شده و موجب ساخت برجهای متعدد در این منطقه شده است از سوی وزارت راه و شهرسازی لغو شد
مصوبات عدم انطباق طرح هاي جامع و تفصيلي شهر تهران
معاون شهرسازي و معماري به دنبال 6 جلسه بررسي مغايرتهاي طرح تفصيلي شهر تهران با طرح جامع مصوب 1386 در نامهاي به استاندار تهران و شهردار و رئيس شوراي اسلامي شهر تهران مصوبات جلسه دوشنبه 19/8/93 شورايعالي شهرسازي و معماري را اعلام كرد.
مهار تراکم فروشی، چگونه؟
اعضای شورای شهر تهران در واکنش به انتقادهای هفته گذشته وزیر راه و شهرسازی در حوزه تراکم فروشی مدیریت شهری و تصمیمات کمیسیون ماده پنج خواستار احیای حق رای رییس شورا در کمیسیون ماده پنج شدند.
شناسایی نقاط ضعف طرحتفصیلی تهران
اجرای طرح تفصیلی با جدیت دنبال میشود و ادامه دارد وفرآیند تدقیق سال دوم نیز از مهر ماه آغاز شده و با کارگروههای کارشناسی مختلف تا اسفند ماه این طرح را بررسی میکنند......